Plannen voor nieuw Oorlogsmonument “Kamp Erika”

OMMEN – Vanuit de werkgroep Tweede Wereldoorlog van de Historische Kring Ommen (HKO) zijn plannen in de maak voor een nieuw oorlogsmonument op de Besthmenerberg. Volgens de werkgroep heeft het huidige gedenkmonument niet meer de uitstraling en waarde die het werkelijk verdient. Daarom zijn de Ommer kunstenaars Eric Schutte en Frank Meijerink ingeschakeld om mee te denken over de vorm van een nieuw monument zodat aan de slachtoffers van Kamp Erika tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940-1945 meer recht wordt gedaan. Als datum van realisatie van het nieuwe monument wordt gedacht aan 4 mei 2017.

Op 11 april 2016 is het exact 71 geleden dat kamp Erika als strafkamp werd gesloten. Na de bevrijding heeft het kamp nog tot 31 december 1946 dienst gedaan als interneringskamp, maar toen als kamp Erica (met een c geschreven).

1. Huidige situatie

Aan de voet van de Besthmenerberg – eigendom van Staatsbosbeheer (SBB) – en nabij de Steile Oever aan de Hammerweg staat sinds 1946 een monument ter nagedachtenis aan de slachtoffers van Kamp Erika tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940-1945.
Het monument is een initiatief van een aantal voormalige kampbewoners. In 1946 werd hier als eerste een eenvoudig houten kruis geplaatst. In de volgende jaren werden er meerdere kleine op zichzelf staande voorwerpen aan toe gevoegd. In 1985 een grote veldkei; in 1990 een treurwilg en kleine veldkeitjes in de vorm van een hart en in 2006 een koperen plaat met tekst en een houten zitbank.

Ondanks alle goede bedoelingen heeft dit monument na 70 jaar niet meer de uitstraling en waarde die het werkelijk verdient. De mensonterende omstandigheden waaronder de gevangen hebben geleden en een groot aantal zelf het leven hebben verloren, wordt hierdoor onvoldoende recht gedaan.

Het is de vraag of het houten kruis het oorspronkelijke geplaatste kruis is. Het houten kruis is door de tand des tijds aangetast en heeft momenteel zelfs meer de vorm van een “plusteken” dan een kruis.

In de omgeving en met name gezien vanuit de looprichting vanaf de parkeerplaats, zijn enkele bomen zodanig gegroeid, dat ze het zicht op het monument belemmeren.

Onlangs is op de parkeerplaats van de Steile Oever en bij de toegangsweg naar het monument een verwijzingsbordje van SBB geplaatst. Bezoekers die voor het eerst daar komen weten daardoor in welke richting ze moeten lopen. Het bospad kent vervolgens twee afslagen waarbij niet wordt aangegeven welke richting men moet lopen.

2. Aanleiding tot verandering

Reacties van bezoekers ter plaatse en middels verschillende websites en andere media zijn divers en niet allemaal even positief. Het staat iedereen vrij te denken wat men wil, maar het is een feit dat deze situatie zonder meer voor verbetering vatbaar is.

De werkgroep Tweede Wereldoorlog van de HKO heeft Kamp Erika als een van de items in behandeling. In 2015 is een expositie over de Tweede Wereldoorlog ingericht. Vanzelfsprekend kwam het Kamp Erika daarbij ook ter discussie. Bij een eerste onderzoek bleken er naast de drie bekende moorden in het kamp, Musch, Van Putten en Webbink, nog meerdere personen te zijn vermoord. De drie genoemde mensen werden in koelen bloede op eigen initiatief door Nederlanders vermoord. De Duitse bezetter had gelast ze voor nader verhoor naar Arnhem over te brengen.
Dat was niet in alle gevallen door executie, maar ook door langdurige mishandeling, ondervoeding en uitputting. Bij de gemeente Ommen werd in de periode van juni 1941 tot mei 1942 in 37 (zevenendertig!) gevallen aangifte van overlijden gedaan. Daarnaast werden tientallen gevangenen in ziekenhuizen in de wijde omgeving opgenomen. Daar overleden ook tientallen (in ieder geval bijna 40) gevangenen.
Gevangenen uit Erika werden ook naar kampen in Salzgitter (Heerte) en Siegburg gestuurd. Enkelen zijn zelfs naar het Oostfront gestuurd. In Heerte overleden nog eens 90 gevangenen.

3. Monument als kunstwerk of kunstwerk als monument

De Ommer kunstenaars Frank Meijerink en Eric Schutte hebben beiden veel kennis van de gebeurtenissen in Kamp Erika. Hun is gevraagd om met een voorstel te komen waarmee de slachtoffers van Kamp Erika meer recht wordt gedaan.

De werkgroep heeft met hen de kaders of randvoorwaarden besproken.
Het is de bedoeling dat alle betrokken partijen zijn gehoord en met hun wensen zo veel mogelijk rekening wordt gehouden. Daarbij wordt ook rekening gehouden met de in de loop der tijd met name door Gerrit Kraaijeveld aangebrachte beplanting, waarbij is getracht een soort van symboliek aan te brengen.

SBB is gehoord over de voorgenomen veranderingen. De heer Nico Arkes die namens SBB het gesprek voerde, gaf aan dat de locatie voor het monument op dezelfde plaats diende te blijven. Veranderingen binnen redelijke grenzen zijn geen punt van discussie. Zijn voorstel was onder andere ook om enkele bomen bij het monument te verwijderen. Verder adviseerde hij om de route vanaf de parkeerplaats tot aan het monument beter aan te geven.

Met de leiding van Camping Besthmenerberg is overlegd op welke wijze op het terrein van de camping ook aandacht kan worden besteed aan het voormalige Kamp Erika.
Daarbij wordt herdacht aan bijvoorbeeld keitjes met een verwijzing naar de grenzen van het toenmalige kamp.

4. Afstemming met direct betrokkenen

Voorgenomen plannen zijn besproken met:
– Mark Boumans, waarnemend burgemeester gemeente Ommen- Nico Arkes, Staatsbosbeheer
– Oscar Jipping, beheerder camping Besthmenerberg
– Gerrit Kraaijeveld (ϯ), verzorger tot aan zijn overlijden van het huidige monument

5. Kosten

De kosten voor een nieuw monument worden begroot op circa € 15.000,00. Deze kosten zijn hoofdzakelijk de materiaalkosten en kosten voor het aanbrengen van het monument.
De mogelijkheid wordt onderzocht om bijvoorbeeld door middel van sponsoring het bedrijfsleven hiervoor te enthousiasmeren. Ook worden acties onder de Ommer bevolking voorbereid. Verder worden fondsen aangeschreven voor een financiële bijdrage.

6. Tijdpad

Na verkregen toestemming van de desbetreffende instanties is het streven om op 4 mei 2016 met een (financiële)actie te starten met 4 mei 2017 als realisatiedatum van het nieuwe gedenkmonument.

Foto: Burgemeester C.E.W. Nering Bögel op 10 april 1946 bij het zojuist onthuld gedenkmonument ter herinnering aan de slachtoffers van kamp Erika. Later heeft het (houten) monument plaats gemaakt voor een houten kruisje.